Κωστής Παλαμάς - Πατριδολατρεία

 «Πολύ καλά γνωρίζω πως ἀλλάζουν καὶ πως ἄλλαξαν οἱ καιροί. Ἀπὸ καιρὸ ἐνεδρεύουν καὶ καραδοκούν ἑλκυστικά θρασύστομα δαιμόνια. Κερνοῦν τὸ μεθυστικό κρασί νεοπρόσφερτων ἰδεῶν. Πρὸς ἁγιασμένες ἢ δοκιμασμένες ἐφέστιες εἰκόνες χέρια ἁπλώνονται ἀπότομα, χωρὶς εὐλάβεια γιὰ τὴν ἀναστήλωση ἀδοκίμαστων εἰδώλων. Οἱ θεῖες πατρίδες προσβάλλονται, ἱερὲς λατρείες γίνονται σκοποὶ στὰ χτυπήματα θρησκευμάτων ὕποπτων. Ὁ κοσμοπολιτισμὸς στὴ βαθιὰ ἔταστική, στη διεισδυτική θεωρία του συνεχιστής, ἁρμονιστής, ποὺ τὴν ἁπλώνει καὶ τὴ βαθύνει, χωρὶς νὰ τὴν καταστρέφη, τὴν ἰδέα τῶν πατρίδων, παρουσιάζεται ἀποκλειστικὰ ὡς ἀπαρνητὴς καὶ ὡς ἀντίμαχος τῆς πατριδολατρείας. Τὰ περασμένα χωρὶς ἐξαίρεση κηρύττονται ὡς ἐξαφανισμένα ἀπὸ προσώπου γῆς.

Καὶ λησμονεῖται πὼς ὑπάρχουν περασμένα ἰδανικὰ καὶ πράγματα ποὺ πάντα καὶ μακρυὰ ἀπὸ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου καὶ στὰ ὑποχθόνια, καὶ ὡς νεκρὰ θεωρούμενα, ἐξακολουθοῦν νὰ εἶναι κυβερνῆτες τῶν ζωντανῶν. Καὶ οἱ Πατρίδες ἀντέχουν, γιατ᾽ εἶναι ἀδύνατο νὰ λείψουν. Ὑποστήριζε σε πρόσφατο βιβλίο του ὀνομαστός διανοητής: "Ἀνάμεσα στὰ ἰδανικὰ τὰ κληροδοτημένα ἀπὸ τὸ παρελθόν, ἕνα στέκεται ἀκόμα τὸ δυνατώτερο, εἶναι τὸ ἰδανικὸ τοῦ ἐθνισμοῦ ποὺ τρέφει τὴν παρτριδολατρεία". Καὶ ὑπάρχουν πατρίδες μὲ τέτοιο τρόπο ρίζωμένες στὰ ἔγκατα τῆς ἱστορίας ποὺ δὲν εἶναι σ᾽ αὐτὲς δυνατό νὰ παραμελήσουν ὁπωσδήποτε τοὺς θησαυροὺς τῶν περασμένων των χωρὶς νὰ χάσουν τὴν πλέον ἀδιαφιλονίκητη μερίδα τῆς δόξας των. Ποιός μπορεῖ νὰ στοχαστῇ τὴν Ἑλλάδα χωρίς καὶ αὐτόματα νὰ τὴν κατατάξῃ στὴ φυλὴ τῶν πατρίδων αὐτῶν;

[...] Συγκρατημένη [η προγονολατρεία] στὸν ἴσιο δρόμο της, κεντρίζει τὴν ἐνέργεια, καθοσιώνει τὸν ἀγῶνα, νόμο τῆς ζωῆς. Καὶ ἂν προγονικὰ δημιουργήματα ὡς ξόανα ἀκατασκεύαστα μποροῦν μόνο να νὰ διατηρηθοῦν στὴ μνήμη τῶν ἀνθρώπων, εὐλογημένοι οἱ πρόγονοι ποὺ δείχνουν τον δρόμο φωτίζοντάς τον καὶ λαμπρύνοντας, ἀρχέτυπα, πυρσοί!»

Κ. Παλαμάς, Απόσπασμα από ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών, 1928.