Περί Μακεδονικού Αγώνος.
Ο Μακεδονικός Αγώνας αποτελεί μια ιερή, ξεχωριστή, στιγμή της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897 είχε τσακίσει το ηθικό του ελληνικού λαού, εντός και εκτός των στενών συνόρων του κράτους. Η σκιά της ήττας έπεφτε βαριά ιδιαίτερα στους άνδρες του Ελληνικού Στρατού, που θεωρούσαν ατιμωτική την έκβαση του πολέμου και σάστιζαν μαθαίνοντας τις βιαιότητες που συνέβαιναν εναντίον των ελληνικών πληθυσμών της Μακεδονίας. Σάστιζαν διότι ήταν ανήμποροι να τους προστατεύσουν, αφού ήταν καθηλωμένοι στις θέσεις τους στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Δεκάδες, λοιπόν, από αυτούς εγκατέλειψαν τις θέσεις τους στις Ένοπλες Δυνάμεις, σχημάτισαν αντάρτικες ομάδες από ένθερμους πατριώτες από όλη την επικράτεια, και πέρασαν στην υπόδουλη Μακεδονία, αρχίζοντας σκληρό διπλό αγώνα ενάντιον των βούλγαρων Κομιτατζήδων και των Οθωμανικών Αρχών.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων, αποτελεί ο Παύλος Μελάς: Αξιωματικός του Πυροβολικού, γιός Πρωθυπουργού και μέλος της αριστοκρατικής αστικής τάξης της Αθήνας, άφησε την σταδιοδρομία του, τις ανέσεις της ζωής στην πρωτεύουσα και τα μικρά παιδιά του, πέρασε στη Μακεδονία, πολέμησε εναντίον των Βουλγάρων, εμψυχώσε τον λαό και σκοτώθηκε στη Στάτιστα το 1904.
Είχε πλήρη επίγνωση του κινδύνου από την πρώτη στιγμή. Είχε πίσω του δύο νεογέννητα παιδιά και μια γυναίκα που υπεραγαπούσε. Όμως το «καθήκον» για εκείνον δεν ήταν μια απλή, τυπική, λέξη. Είχε νόημα. Και το νόημα έπρεπε να μετουσιωθεί σε πράξη, ακόμα και σε θυσία.
Στην υπόδουλη Μακεδονία, αλλά και στην Ήπειρο, στη Δυτική και Ανατολική Θράκη, δραστηριοποιούνται (παράλληλα με τους αγωνιστές που έρχονται από την ελεύθερη Ελλάδα) οι Προξενικές Αρχές του Ελληνικού Κράτους, καθώς και οι ντόπιοι μορφωμένοι Ιερείς και Δάσκαλοι.
Ανάμεσα στους απεσταλμένους Διπλωμάτες της Ελλάδος, ξεχωρίζουν φλογέρες μορφές, όπως ο Ίων Δραγούμης, ο Λάμπρος Κορομηλάς, ο Αθανάσιος Σουλιώτης - Νικολαΐδης. Άνδρες αεικινήτοι, δραστήριοι, οργανωτικοί. Δημιουργούν δίκτυα επικοινωνίας, συγκροτούν νέες ομάδες, ενισχύουν τις υπάρχουσες, στέλνουν διαβήματα στην Κυβέρνηση, μαζεύουν δημογραφικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την Ελληνικότητα των περιοχών.
Οι κατά τόπους Ιερείς και Δάσκαλοι ήταν διορισμένοι και συντηρούνταν από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως. Έπρεπε να φέρουν σε πέρας τον άθλο να κρατήσουν τον λαό κοντά στο Πατριάρχειο και διατηρήσουν αλώβητη την εθνική τους συνείδηση. Υπέστησαν άγρια βασανιστήρια από τους Βούλγαρους κομιταζήδες, που συχνά λειτουργούσαν ως ληστές ή πληρωμένοι δολοφόνοι. Ο φόρος αίματος που πλήρωσαν ήταν τεράστιος, και τα μαρτυρία τους μοιάζουν με αυτά των πρώτων Χριστιανών.
Οι μορφές που συμμετείχαν σε αυτόν, ενσαρκώνουν πρότυπα, τα οποία μπορούν να εμπνεύσουν γενιές των νέων Ελλήνων. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές ήταν μορφωμένοι, είχαν συναίσθηση της ιερότητας του αγώνα. Γνώριζαν ότι τα χώματα της Μακεδονίας φιλοξενούν μέσα τους, χιλιάδες οστά Ελληνίδων και Ελλήνων από τους αρχαίους χρόνους.
Ο Αγώνας τους πέτυχε. Το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας απελευθερώθηκε, και οι τοπικοί πληθυσμοί εντάχθηκαν στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Αξίζει να θυμόμαστε πάντοτε τα λόγια με τα οποία κλείνει ο Ίων Δραγούμης το βιβλίο του «Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα» που είναι εμπνευσμένο από τα όσα έζησε στον Μακεδονικό Αγώνα: «Η πανώρια ετούτη χώρα αίμα δίψα και αποζητά αμέτρητα παλληκάρια. Από το Βορριά πάντα γενεές βαρβάρων θα πλακώνουν για να πνίξουν την ελληνική τη φύτρα. Έλληνες, η φύτρα σας σε γης ελληνική γεννιέται ξεφυτρωνεί, θεριεύει και φυτρώνει. Γενεές κλεφτών ας στέκονται παντοτινά, σκοποί ακούραστοι, στα σύνορα τα βορεινά, γιά ν' αντριεύουν οι Έλληνες πολεμώντας με βαρβάρους, και για να φυλάγουν τα ελληνικά, τα αγία χώματα».
